Praca w nadgodzinach w praktyce, czyli poznaj swoje prawa i obowiązki

Wiele osób zatrudnionych na tzw. etacie bardzo często spotyka się ze zjawiskiem pracy poza określonym wymiarem godzin. Zostawanie w biurze do późnego popołudnia dla jednych jest sposobem dodatkowego zarobku, dla innych natomiast przykrym obowiązkiem. Czym jest w praktyce praca w nadgodzinach, jakie prawa i obowiązki ma pracownik w czasie ich trwania?

Praca „po godzinach” 

Według obowiązującego Kodeksu pracy nadgodziny, nazywane też godzinami nadliczbowymi są przedłużonym, dobowym wymiarem czasu poświęconego na wykonywanie działań wynikających ze stosunku umowy o pracę. Zaistnienie tego rodzaju ponadprogramowych zajęć wyznaczonych pracownikowi może być spowodowane dwoma określonymi przez prawo przyczynami. Pierwszą z nich jest konieczność prowadzenia akcji ratowniczej mającej na celu ochronę życia lub zdrowia ludzkiego. W drugim przypadku natomiast powód nadgodzin stanowi „szczególna potrzeba pracodawcy”. Co równie istotne, za pracę po godzinach zawsze należy się pracownikowi odpowiedni dodatek, którego wysokość jest uzależniona od dnia tygodnia, w którym wypełnia się dodatkowe obowiązki. Rekompensata pieniężna może być również zamieniona na ponadprogramowy urlop.  

Wynagrodzenie za nadgodziny 

Sposób obliczania wysokości wynagrodzenia za przedłużony dobowy czas pracy został ściśle określony w art. 1511 §1 Kodeksu pracy. Zgodnie z widniejącymi tan zapisami pełna, 100% rekompensata pieniężna należy się osobom, które spędziły nadliczbowy czas wykonując czynności zawodowe w nocy, niedziele lub święta, a także w dniu wolnym od pracy udzielonym w zamian za pracę w wybrany dzień świąt. Z kolei 50 % normalnego wynagrodzenia przysługuje pracownikom wtedy, gdy spędzili dodatkowe godziny w pracy w każdym innym, niż wymienione wcześniej dniu. Poza tym, pracownicy posiadają prawo do skorzystania z wypłaty za nadgodziny przyjmującego postać wolnego dnia po złożeniu odpowiedniego wniosku. Wynagrodzenie za dodatkowy czas pracy jest również przewidywane dla osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin.   

Prawo pracownika do odmowy nadgodzin 

Kodeks pracy przewiduje także sytuacje, w których pracownik ma prawo do odmowy wykonywania czynności pracowniczych w ramach nadgodzin. Według widocznych w kodeksie zapisów, odmowa może mieć miejsce jeśli dany pracownik opiekuje się dzieckiem do ukończenia przez nie 4. roku życia, jest pracownikiem młodocianym lub kobietą w ciąży. Warto też zwrócić uwagę na to, że na nadgodziny mogą nie wyrazić zgody osoby niepełnosprawne i pracownicy tymczasowi. Bezsprzecznie, podstawą do odmówienia nadgodzin są także trudne warunki panujące w pracy, przede wszystkim, stanowisko pracy odznaczające się dużym natężeniem czynników szkodliwych na zdrowia, między innymi hałasem.     

Nadgodziny w pracy to popularna i nieprzemijająca praktyka wykorzystywana przez wielu pracodawców. Dodatkowy czas spędzony w biurze to dla osób zatrudnionych niejednokrotnie możliwość zwiększenia swoich przychodów, jednak każdy powinien wiedzieć o tym, że w szczególnych sytuacjach ma prawo do odmowy nadgodzin. W świetle prawa uprzywilejowane pod tym względem są zwłaszcza rodzice zajmujący się małymi dziećmi oraz kobiety w ciąży.